MILMEDICA Centrum Medyczne
Celiakia – czym jest, jak się objawia?
Celiakia to przewlekła, autoimmunologiczna choroba. Celiakia występuje u osób predysponowanych genetycznie, u których spożywanie produktów zawierających gluten prowadzi do uszkodzenia jelita cienkiego. W przebiegu choroby dochodzi do wytwarzania swoistych przeciwciał we krwi, wywołujących reakcję zapalną, skutkującą zanikiem kosmków błony śluzowej jelita cienkiego. Przypadki celiakii są różne, tak samo jak są różne objawy celiakii. Najczęściej celiakię rozpoznaje się u dzieci, a częstość występowania zależy od płci – choroba trzewna dominuje u płci żeńskiej. Może rozpocząć się zarówno w sposób nagły, jak i stopniowy.
Czym jest gluten?
Gluten należy do frakcji białek występujących w nasionach:
- żyta,
- jęczmienia,
- pszenżyta,
- pszenicy (oraz wszystkich jej odmianach: orkisz, kamut, durum, płaskurka, samopsza).
Utrata tolerancji na gluten może wystąpić w każdym momencie życia, pod wpływem między innymi ostrych zakażeń układu pokarmowego, operacji, ciąży czy leków.
Czym jest celiakia?
Celiakia jest glutenozależną chorobą genetyczną o podłożu autoimmunologicznym prowadzącą do uszkodzenia kosmków jelitowych u osób, których dieta zawiera gluten. Objawy celiakii pojawiają się u osób w każdym wieku, a często czynnikami je wyzwalającymi są: infekcja, ciąża, nieżyt żołądkowo-jelitowy czy leki.
Celiakia – przyczyny
Główną przyczyną celiakii jest jej genetyczne podłoże – obecność genów HLA DQ2 i DQ8, ale nie tylko. Uważa się, że także czynniki środowiskowe mają wpływ na rozwój choroby trzewnej. Czynnikiem spustowym aktywującym reakcję autoimmunologiczną jest gluten.
Zawarte w nim frakcje gliadyny i gluteiny wywołują reakcję immunologiczną, prowadząc do wystąpienia stanu zapalnego w obrębie kosmków jelitowych, a następnie ich skrócenia i całkowitego zaniku.
Choroba trzewna charakteryzuje się zróżnicowanym obrazem klinicznym – od postaci niemej, bezobjawowej do pełnoobjawowego obrazu klinicznego nietolerancji glutenu, różnego stopnia nasilenia enteropatii, czyli uszkodzenia kosmków jelita cienkiego, obecności lub ich braku przeciwciał przeciw transglutaminazie tkankowej (anty-TTG) i endomyzjum (EMA) w surowicy.
Objawy celiakii u dzieci i dorosłych - jak celiakia objawia się u ludzi?
Celiakia może przebiegać bezobjawowo lub niecharakterystycznie. U dzieci celiakia objawia się zwykle problemami ze strony przewodu pokarmowego. Jednak objawy celiakii bywają nietypowe, a osoba z celiakią ma objawy oraz dolegliwości często zróżnicowane i dotyczące różnych narządów czy układów.
Klasyczne objawy celiakii obejmują głównie objawy jelitowe, takie jak:
- przewlekła lub nawracająca biegunka,
- nudności i wymioty,
- przewlekłe bóle brzucha,
- wzdęcia poposiłkowe,
- przewlekłe zaparcia.
Jakie są nietypowe objawy celiakii?
Oprócz wystąpienia pokarmowych objawów celiakii, rozwój choroby może być podstępny i manifestować się szeregiem niespecyficznych objawów choroby trzewnej, jak np.: neurologiczne objawy celiakii czy objawy skórne celiakii. Niespecyficzne objawy celiakii to między innymi:
- brak przyrostu masy ciała i wzrostu,
- niskorosłość,
- utrata masy ciała,
- opóźnienie dojrzewania,
- brak miesiączki,
- niepłodność,
- niedokrwistość z niedoboru żelaza,
- nawracające afty jamy ustnej,
- osteopenia,
- osteoporoza,
- złamania patologiczne,
- nawracające zapalenie trzustki o niejasnej etiologii,
- zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych,
- neuropatia obwodowa,
- wielopostaciowa wysypka charakterystyczna dla opryszczkowego zapalenia skóry (choroba Duhringa) z symetrycznie położonymi zmianami rumieniowatymi, grudkowatymi i pęcherzykowatymi – najczęściej zlokalizowanymi na łokciach, kolanach, pośladkach, łopatkach, twarzy, owłosionej skórze głowy czy w okolicy krzyżowej.
Rzadziej dochodzi do wystąpienia nietypowych objawów celiakii takich jak:
- nawracające bóle głowy,
- migrena,
- padaczka lub ataksja,
- „mgła mózgowa”,
- przebarwienia zębów,
- hipoplazja szkliwa,
- zaburzenia wzrastania,
- zespół przewlekłego zmęczenia.
W przypadku występowania chorób przewlekłych, takich jak: autoimmunologiczne choroby tarczycy, autoimmunologiczna choroba wątroby, cukrzyca typu 1, zespół Downa, zespół Turnera, zespół Williamsa, niedobór IgA również należy rozważyć wykonanie badań w kierunku celiakii.
Celiakia – diagnostyka. Jak diagnozować celiakię?
Badania w kierunku celiakii należy wykonać:
- jeśli występują charakterystyczne objawy lub wyniki badań wskazujące na zaburzenia wchłaniania (np. zespół złego wchłaniania),
- u krewnych 1. stopnia chorych na celiakię (wskazane badania genetyczne), z objawami podmiotowymi i przedmiotowymi lub wynikami badań pomocniczych wskazującymi na celiakię,
- w przypadku zwiększenia aktywności aminotransferaz w surowicy o niewyjaśnionej przyczynie,
- u chorych na cukrzycę t. 1 – jako badanie przesiewowe.
Badania w kierunku celiakii – jakie badania na celiakię powinno się wykonać?
Celiakia – badanie krwi biochemiczne
W przypadku podejrzenia celiakii należy wykonać następujące badania biochemiczne krwi:
- morfologia,
- żelazo,
- kwas foliowy,
- wapń,
- witamina D,
- witamina B12,
- albuminy,
- aktywność aminotransferaz.
Celiakia – badania serologiczne krwi
W przypadku podejrzenia celiakii należy wykonać również następujące badania serologiczne krwi:
- całkowite stężenie przeciwciał IgA,
- przeciwciała IgA przeciwko transglutaminazie tkankowej (TG2).
W przypadku niejednoznacznych wyników diagnostykę poszerza się o:
- przeciwciała IgA przeciw endomysium mięśni gładkich (EMA) – jeśli IgA-TG2 obecne są w małym stężeniu,
- przeciwciała IgG przeciwko transglutaminazie tkankowej 2 (TG2) oraz przeciwko deamidowanym peptydom gliadyny (DGP) – jeśli całkowite stężenie przeciwciał IgA jest obniżone, następnie wskazane jest wykonanie badań w kierunku innych chorób mogących powodować zanik kosmków jelita cienkiego (np. pospolity zmienny niedobór odporności, zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego, giardioza).
Diagnoza celiakii – kiedy wykonać genetyczny test?
Badanie genetyczne na obecność genów HLA-DQ2 lub HLA-DQ8 jest wskazane, gdy:
- istnieją wątpliwości diagnostyczne (nieobecność przeciwciał w badaniu serologicznym z jednoczesnym zanikiem kosmków jelita cienkiego w badaniu histologicznym),
- pacjent cierpi na przewlekłe choroby z grupy ryzyka (wymienione powyżej),
- pacjent aktualnie stosuje dietę bezglutenową i nigdy wcześniej nie wykonywał badań serologicznych,
- pacjent cierpi na celiakię oporną na leczenie (rozwianie wątpliwości co do rozpoznania celiakii).
Badanie endoskopowe jelita cienkiego
Badanie endoskopowe jelita wraz z pobraniem wycinków wykonuje się w celu oceny histologicznej błony śluzowej.
W badaniu endoskopowym charakterystyczne dla celiakii są:
- zmniejszenie liczby, spłaszczenie lub całkowity zanik fałdów dwunastnicy,
- wyżłobione brzegi fałdów dwunastnicy,
- mozaikowa struktura błony śluzowej dwunastnicy,
- widoczne naczynia krwionośne dwunastnicy.
Badanie histologiczne błony śluzowej jelita cienkiego jest wskazane w przypadku:
- dodatnich przeciwciał we krwi,
- ujemnych przeciwciał we krwi, jeśli istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia celiakii u osób z objawami charakterystycznymi dla celiakii oraz czynnikiem ryzyka celiakii, tj. pokrewieństwo 1. lub 2. stopnia z chorym na celiakię, choroby przewlekłe (wymienione powyżej).
Charakterystyczny obraz w badaniu histologicznym to zanik kosmków jelitowych z jednoczesnym zwiększeniem liczby limfocytów śródnabłonkowych (IEL) oraz przerostem krypt (typ 3 wg Marsha).
Densytometria
Densytometria może uwidocznić zmniejszenie gęstości mineralnej kości (nie należy jej wykonywać u dzieci).
Testy na celiakię
Istnieją także szybkie testy przesiewowe przeciwko transglutaminazie tkankowej (TG2) w klasie IgA we krwi pobranej z palca, jednak zarówno dodatni, jak i ujemny wynik należy potwierdzić wyżej wymienionymi badaniami.
Jeśli pacjent stosował dietę bezglutenową dłużej niż miesiąc bez rozpoznania celiakii, wyniki badań serologicznych i histologicznych mogą być ujemne – w takim wypadku wynik ujemny nie wyklucza rozpoznania! Po 1-3 miesiącach spożywania 1-3 kromek chleba dziennie należy powtórzyć badania serologiczne.
Przychodnia Ursus oferuje konsultacje gastroenterologiczne oraz badania z zakresu diagnostyki celiakii. Zapraszamy do skorzystania z naszych usług – Dietetyka Ursus.

Rozpoznanie celiakii – kiedy można rozpoznać celiakię?
Kryteria rozpoznania różnią się w zależności od wieku.
U dzieci można odstąpić od biopsji jelita cienkiego pod warunkiem, że stężenie przeciwciał anty-TG2 ponad 10-krotnie przekroczy górną granicę normy, a także w drugiej, niezależnie pobranej próbce krwi zostaną wykryte EMA.
U dorosłych oprócz dodatnich wyników badań serologicznych, wymagane jest stwierdzenie typowych dla celiakii zmian w pobranych wycinkach jelita.
Jak odróżnić celiakię od nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten? Co je łączy?
Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten może dawać bardzo podobne objawy jak celiakia, jednak nie istnieją oficjalne kryteria służące do postawienia diagnozy. W związku z tym rozpoznawana jest poprzez wykluczenie celiakii oraz alergii na białka pszenicy.
Zastosowanie diety bez glutenu u chorych z nieceliakalną nadwrażliwością na gluten skutecznie łagodzi objawy, jednak – w przeciwieństwie do celiakii – minimalne ilości glutenu mogą być przez nich tolerowane.
Jakie rodzaje celiakii wyróżniamy?
Istnieją 4 kliniczne postacie celiakii:
- celiakia klasyczna – dominują objawy ze strony przewodu pokarmowego;
- celiakia nietypowa – dominują objawy pozajelitowe;
- celiakia niema – mimo zaniku kosmków jelita cienkiego w obrazie histologicznym i dodatnich wyników na obecność przeciwciał TGA oraz EMA pacjent nie prezentuje objawów klinicznych;
- celiakia potencjalna – możliwe jest wystąpienie objawów choroby, ale może też przebiegać bezobjawowo, przeciwciała TGA oraz EMA są obecne, w badaniu histologicznym błona śluzowa jelita cienkiego może być prawidłowa. U takich pacjentów istnieje ryzyko zaniku kosmków jelitowych w przyszłości.
Leczenie - czy z celiakii można się wyleczyć?
Leczenie celiakii polega na całkowitym wyeliminowaniu wszystkich pokarmów zawierających gluten (pszenicy, żyta, pszenżyta, jęczmienia) i trwa do końca życia. Ponadto, u chorych zaleca się szczepienie przeciw pneumokokom ze względu na dwukrotnie większe niż w populacji ogólnej ryzyko zakażenia pneumokokami.
Za produkty bezglutenowe uznaje się produkty przetworzone, w których zawartość glutenu nie przekracza 20 ppm (20 mg na kg). Mogą być one opisane słownie jako bezglutenowe oraz zawierać międzynarodowy licencjonowany znak przekreślonego kłosa lub inny symbol wymyślony przez producenta oznaczający produkt bezglutenowy. Bardzo pomocną bazą informacji dla chorych na temat diety jest Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej.
Celiakia – dieta osoby chorej, wskazówki dietetyczne dla chorych
Celiakia– czego nie jeść?
Produktami niedozwolonymi w celiakii są:
- wyroby tradycyjne i cukiernicze z pszenicy, żyta, jęczmienia, a także owsa (jeśli pochodzi z niecertyfikowanych upraw),
- chleb zwykły, chleb razowy,
- makarony,
- kasza manna, kasza kuskus, kasza jęczmienna, kasza owsiana, pęczak,
- płatki owsiane, otręby, musli,
- bułka tarta,
- napoje słodzone słodem jęczmiennym.
Bezglutenowa dieta dla osób z celiakią – co można jeść?
Produktami dozwolonymi w celiakii są:
- ziemniaki,
- kukurydza, ryż, proso, gryka, amarantus, sorgo,
- tapioka, maniok,
- nabiał, jaja,
- soja, rośliny strączkowe,
- orzechy,
- mięso, ryby,
- owoce, warzywa,
- sól, pieprz,
- kawa, herbata, kakao,
- pieczywo, ciasta oraz desery przygotowane z produktów bezglutenowych i oznaczone symbolem przekreślonego kłosa.
Celiakia oporna na leczenie
W przypadku braku poprawy pomimo ścisłego przestrzegania diety bezglutenowej przez ponad rok, tj. utrzymywania się lub nawracania objawów lub zaniku kosmków jelita cienkiego w obrazie histologicznym, stosuje się leki immunosupresyjne.
Skutki nieleczonej celiakii – jakie mogą być powikłania celiakii?
Czy celiakia jest groźna? Przebieg choroby zależy od przestrzegania diety bezglutenowej. Nieleczona celiakia prowadzi do niebezpiecznych powikłań, takich jak:
- rak gardła, rak przełyku, rak jelita cienkiego,
- enteropatyczny chłoniak T-komórkowy, chłoniak nie-Hodgkina,
- objawy niedożywienia,
- zaburzenia neurologiczne,
- pierwotna marskość wątroby, stłuszczenie wątroby,
- niedokrwistość,
- hiposplenizm,
- niepłodność,
- poronienia nawykowe, poród przedwczesny,
- przedwczesna menopauza,
- osteoporoza, osteomalacja, złamania patologiczne.
Jak długo można żyć z celiakią?
Stosowanie diety bezglutenowej wpływa na ustąpienie objawów i umożliwia prowadzenie normalnego trybu życia. Systematyczne wizyty kontrolne u specjalisty są nieodzownym elementem leczenia. Niezwykle istotne jest regularne monitorowanie stanu klinicznego pacjenta oraz wykonywanie badań biochemicznych i serologicznych.
Pierwsze dwie wizyty po rozpoznaniu powinny odbyć się po 3-6 miesiącach, kolejne w odstępach co 6-12 miesięcy. Po 3 miesiącach stosowania diety bezglutenowej obserwuje się zmniejszenie stężenia przeciwciał IgA-TG2, co można traktować jako wskaźnik gojenia się błony śluzowej jelita cienkiego. Całkowita normalizacja stężenia IgA-Tg2 powinna dokonać się po 18-24 miesiącach.
Ponowna biopsja błony śluzowej jelita powinna być wzięta pod uwagę, jeśli nie nastąpiła poprawa po wprowadzeniu ścisłej diety bezglutenowej lub nastąpił nawrót objawów oraz ewentualnie w celu oceny gojenia się błony śluzowej u chorych bez objawów 2 lata po wdrożeniu ścisłej diety bezglutenowej. Ponadto, kontrolna biopsja jelita cienkiego zalecana jest w przypadku rozpoznania celiakii pomimo ujemnych przeciwciał we krwi, gdy przebieg choroby jest ciężki lub po 12 miesiącach od wprowadzenia diety pozbawionej glutenu.
MILMEDICA Centrum Medyczne
polecane artykuły

Jak wygląda wizyta u neurologa dziecięcego?
MILMEDICA Centrum Medyczne Wizyta u specjalisty może być stresującym wydarzeniem dla najmłodszych. Co zrobić, aby pomóc przygotować się dziecku na wizytę? Jak wyglądają badania neurologiczne

Kiedy należy udać się do neurologa dziecięcego?
MILMEDICA Centrum Medyczne Zdrowie dzieci to priorytet wszystkich rodziców, jak i lekarzy zatrudnionych w naszej Przychodni. Jakie objawy neurologiczne u dzieci powinny skłonić nas do

Rola badań prenatalnych – dlaczego są tak ważne?
MILMEDICA Centrum Medyczne Coraz częściej przyszli rodzice decydują się na wykonanie badań prenatalnych. Diagnostyka prenatalna Dostarczamy wiedzę na temat rozwoju dziecka w łonie matki. Obecnie

Czym się różni otolaryngolog od laryngologa?
MILMEDICA Centrum Medyczne Wiele osób zastanawia się, czym różnią się otolaryngolog i laryngolog. Otolaryngolog to specjalista, który zajmuje się diagnozą i leczeniem schorzeń jamy ustnej,

Jak przygotować się na wizytę u laryngologa?
MILMEDICA Centrum Medyczne Wiele osób, które po raz pierwszy wybierają się na wizytę u laryngologa, stresuje się i nie wie, jak dobrze przygotować się do

Badanie HPV u mężczyzn – jak wygląda?
MILMEDICA Centrum Medyczne Wirus Brodawczaka Ludzkiego (wirus HPV) jest główną przyczyną występowania raka szyjki macicy u kobiet. Należy jednak wiedzieć, że wirus HPV występuje również
Bibliografia
Mearin, M. L., Agardh, D., Antunes, H., Al-Toma, A., Auricchio, R., Castillejo, G., Catassi, C., Ciacci, C., Discepolo, V., Dolinsek, J., Donat, E., Gillett, P., Guandalini, S., Husby, Md, Dmsc, S., Koletzko, Md, S., Koltai, T., Korponay-Szabó, I. R., Kurppa, K., Lionetti, E., … Whiting, P. (2022). ESPGHAN Position Paper on Management and Follow-up of Children and Adolescents with Celiac Disease. Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition, 75(3), 369-386.
Rubio-Tapia, Alberto MD; Hill, Ivor D. MD; Semrad, Carol MD; Kelly, Ciarán P. MD; Greer, Katarina B. MD, MS; Limketkai, Berkeley N. MD, PhD, FACG; Lebwohl, Benjamin MD, MS American College of Gastroenterology Guidelines Update: Diagnosis and Management of Celiac Disease. The American Journal of Gastroenterology 118: 59-76, January 2023.
Husby S., Murray J.A., Katzka D.A.: AGA clinical practice update on diagnosis and monitoring of celiac disease: changing utility of serology and histologic. Measures: expert review. Gastroenterology, 2019; 156: 885–889.
Hardy S.: Literature review of the nutritional adequacy of a typical gluten-free diet: https://www.food.gov.uk/science/research/allergy-research/t07 053 (dostęp on-line: styczeń 2024).
Guandalini S., Polanco I.: Nonceliac gluten sensitivity or wheat intolerance syndrome? J. Pediatr., 2015; 166: 805–811.
Ludvigsson J.F., Bai J.C., Biagi F. i wsp.; BSG Coeliac Disease Guidelines Development Group; British Society of Gastroenterology: Diagnosis and management of adult coeliac disease: guidelines from the British Society of Gastroenterology. Gut, 2014; 63: 1210–1228.
Prof. dr hab. n. med. Jarosław Reguła, lek. Andrzej Pawełas, dr hab. n. med. Edyta Zagórowicz prof. CMKP i COI, dr n. med. Anna Pietrzak, dr hab. n. med. Michał F. Kamiński prof. CMKP i COI. Choroby przewodu pokarmowego – postępy 2018/2019. Medycyna Praktyczna, 2019, 9: 63–73.
Prof. dr hab. n. med. Hanna Szajewska, Klinika Pediatrii, Warszawski Uniwersytet Medyczny Celiakia. Medycyna Praktyczna, 2017; 1: 110–112.
https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/jelitocienkie/54362,celiakia (dostęp on-line: styczeń 2024).
https://bezgluten.pl/blog/celiakia (dostęp on-line: styczeń 2024).