MILMEDICA Centrum Medyczne
Witamina D – czym jest i jaka jest jej rola w organizmie człowieka?
Na wstępie należy zastanowić się czym jest witamina D? Witamina D należy do grupy związków hormonalnych, o budowie steroidowej, rozpuszczalnych w tłuszczach. Jej wielowymiarowa aktywność wpływa na prawidłowe funkcjonowanie organizmu człowieka. W przyrodzie występuje dwie formy witaminy D: ergokalcyferol (witamina D2) – zawarty w roślinach czy drożdżach i grzybach oraz cholekalcyferol (witamina D3). Synteza cholekalcyferolu odbywa się w organizmie pod wpływem promieniowania ultrafioletowego.
Czytaj również: Niedobór witaminy D3 wśród dzieci i jego konsekwencje
Jaka jest rola witaminy D w organizmie człowieka?
Jaka jest rola w organizmie człowieka witaminy D? Aktywna postać witaminy D, czyli kalcytriol odpowiada za procesy regulujące homeostazę wapniową, co jest klasycznym działaniem witaminy D3. Efektem tego jest kontrola zachodzących w jelitach procesów wchłaniania wapnia, a także reabsorbcja wapnia w nerkach, która zachodzi przy współudziale parathormonu. Ponadto organizm potrzebuje witaminy D do uwalniania wapnia i fosforanów z kości zachodzące na wskutek hipokalcemii.
Co jest głównym źródłem witaminy D?
Jak już wspomniałam witamina D należy do związków steroidowych, z których kalcytriol wykazuje największą aktywność biologiczną. Obecnie zaliczana jest bardziej do grupy hormonów steroidowych, z których witamina D2 dostarczana jest do organizmu wraz z pożywieniem, a witamina D3 syntetyzowana jest w organizmie ludzkim pod wpływem promieniowania ultrafioletowego.
Synteza skórna witaminy D3
Nasuwa się więc pytanie – co jest głównym źródłem witaminy D3 w organizmie? Podstawowym źródłem jest synteza skórna witaminy D rozpoczynająca się na skutek ekspozycji człowieka na światło słoneczne. Dzięki kolejnym reakcjom zachodzącym w wątrobie i nerkach dochodzi do powstania aktywnego metabolitu witaminy D, czyli 1,25-dihydroksywitaminy D – kalcytriolu. Obecnie uważa się, że dzienne zapotrzebowanie na witaminę D pokrywane jest w 90% dzięki ekspozycji skóry człowieka na światło słoneczne. W polskich warunkach klimatycznych synteza skórna witaminy D jest efektywna w okresie od kwietnia do września. Ilość witaminy D potrzebna do prawidłowego funkcjonowanie zapewnia 15-minutowa ekspozycja na promieniowanie słoneczne, z odkrytymi ramionami i nogami, co powoduje powszechny niedobór witaminy D zimą w naszej strefie klimatycznej.
Źródła pokarmowe witaminy D3
Najbogatsze źródła witaminy D w diecie:
- tłuste ryby (łosoś, makrela, śledź, tuńczyk, węgorz i sardynki),
- margaryny miękkie,
- jaja,
- produkty mleczne.
Ilości spożywanej witaminy D wraz z dietą nie są jednak wystarczające i konieczne jest przyjmowanie suplementów diety z witaminą D.
Objawy niedoboru witaminy D
Jak rozpoznać niskie stężenie witaminy D? Deficyt witaminy D często jest skąpoobjawowy, dlatego łatwo go przeoczyć.
Jakie są początkowe objawy niedoboru witaminy D3 u dzieci?
U dzieci pomimo, że niedobór witaminy D3 może nieść za sobą wiele groźnych konsekwencji, to zdiagnozowanie problemu jest o wiele prostsze ze względu na charakterystyczne objawy:
- rozdrażnienie,
- pocenie się główki w czasie karmienia
- mały apetyt.
Jakie objawy niedoboru witaminy D3 prezentują osoby dorosłe?
U osób dorosłych postawienie diagnozy jest o wiele trudniejsze, ponieważ niedobór witaminy D3 charakteryzuje się o wiele bardziej niespecyficznymi dolegliwości, takimi jak:
- zaburzeń ze strony układu kostno-mięśniowego,
- osłabienie sprawności ruchowej,
- ogólne osłabienia,
- paradontoza,
- choroby skóry,
- zaburzenia snu.
Rekomendowane dawki witaminy D - Suplementacja wit. D3
Zasady stosowania witaminy D odnoszą się do wieku, masy ciała, nasłonecznienia (pory roku), stopnia ekspozycji na działanie promieni słonecznych, nawyków żywieniowych i stylu życia. Pora przyjmowania witaminy D nie ma większego znaczenia. Najlepiej, gdy będzie to rano do posiłku, ponieważ wchłanianie witaminy D odbywa się przy pomocy tłuszczów.
Istotny jest również fakt, że najnowsze wytyczne dotyczące profilaktyki i leczenia niedoboru witaminy D opierają się na stosowaniu cholekalcyferolu lub kalcydiolu. Cholekalcyferol jest lekiem pierwszego wyboru zarówno w profilaktyce, jak i w leczeniu niedoborów. Kalcydiol jest stosowany jako lek drugiego wyboru. Poniżej przedstawię zasady suplementacji w odniesieniu do różnych grup.
Witamina D dla kobiet w ciąży
Jak należy suplementować witaminę D w ciąży? U kobiet w ciąży i w okresie laktacji zaleca się oznaczanie witaminy D we krwi, w celu dobrania indywidualnej dawki suplementacji, tak aby utrzymać optymalne stężenie w zakresie 30-50 ng/ml. W sytuacji braku wyniku badania krwi, dawką zalecaną przez cały okres ciąży i karmienia piersią jest 2000 jednostek międzynarodowych na dobę.
Suplementacja witaminy D dla noworodków i niemowląt
Suplementacja witaminy D3 u noworodków urodzonych ≤32. tygodnia ciąży wymaga podawania dawki 800 j.m./dobę. Suplementacja powinna być prowadzona pod kontrolą stężenia 25(OH)D3 we krwi, zarówno podczas hospitalizacji (pierwsza kontrola po 4 tygodniach suplementacji), jak i w opiece ambulatoryjnej.
W przypadku noworodków urodzonych między 33. a 36. tygodniem ciąży wymagane jest podawanie dawki 400 j.m./dobę. Nie ma potrzeby rutynowego oznaczania witaminy D. Suplementacja pod kontrolą stężenia 25-hydroksywitaminy D3 powinna być rozważana u dzieci w grupach ryzyka (żywienie pozajelitowe powyżej 2 tygodni, leczenie przeciwdrgawkowe, zastój żółci w drogach żółciowych i wątrobie, masa urodzeniowa mniejsza niż 1500 g).
W przypadku noworodków urodzonych o czasie i niemowląt do 6. miesiąca życia należy podawać 400 j.m./dobę (10 µg/dobę) cholekalcyferolu począwszy od pierwszych dni życia niezależnie od sposobu karmienia. Od 6. do 12. miesiąca życia niezbędna dawka witaminy D powinna wynosić 400-600 j.m./dobę (10-15 µg/dobę), zależnie od dziennej dawki witaminy D spożywanej w posiłkach.
Pozostałe grupy wiekowe - dawkowanie witaminy D3
Dzienne zapotrzebowanie na witaminę D dla dzieci do 10. roku życia
Suplementacja witaminy D3 u dzieci od 1. do 10. roku życia zalecana jest w okresie od początku października do końca kwietnia w dawce 600-1000 j.m./dobę. U dzieci z nadwagą i otyłych dawkowanie witaminy D powinno być większe i wynosić 1600-4000 j.m./dobę. Sprawdź: Czym jest odporność dziecka i jak możemy ją wzmocnić?
Przyjmowanie witaminy D3 w grupie młodzieży
Młodzież w wieku 11-18 lat powinna suplementować witaminę D w miesiącach październik- kwiecień w dawce dobowej 800-2000 jednostek międzynarodowych. U młodzieży z nadwagą i otyłych optymalna dawka witaminy D to 1600-4000 j.m./dobę.
Suplementacja witaminą D3 wśród seniorów
Jaka jest zalecana dawka witaminy D w grupie osób do 75. roku życia? Odpowiednia dawka witaminy D3 w okresie od początku października do końca kwietnia to 800-2000 j.m./dobę. Natomiast dla seniorów powyżej 75 lat odpowiednia dawka witaminy D to 2000-4000 j.m./dobę, a seniorzy z nadwagą i otyli 4000–8000 j.m./dobę.
Czy uzupełnianie witaminy D należy prowadzić przez cały rok?
W przypadku osób niekorzystających ze słońca przyjmowanie witaminy D powinno być prowadzone przez cały rok, a wybór suplementu z witaminą D powinien być skonsultowany z lekarzem – medycyna rodzinna lub farmaceutą.
Nadmiar witaminy D3
Czy możliwe jest przedawkowanie witaminy D? Sytuacja taka jest możliwa, ale przekroczenie dawki 100 ng/ml ma miejsce niezwykle rzadko. Zatrucie witaminą D nie jest możliwe podczas syntezy skórnej czy dostarczeniu jej wraz z pokarmem. Objawy zatrucia pojawią się dopiero po przyjęciu wysokiej dawki witaminy D przekraczającej 10 000 j.m./dobę, bądź też po jednorazowym podaniu suplementu z witaminą D w dawce 50 000 j.m. Na przedawkowanie witaminy D narażone są osoby z nadwrażliwością na witaminę D oraz z mutacją genów odpowiedzialnych za jej metabolizm witaminy D.
Objawy nadmiaru witaminy D
- osłabienie organizmu,
- problemy z koncentracją,
- znużenie,
- wymioty,
- poliuria,
- zaparcia.
Kiedy wykonać badanie poziomu witaminy D?
Badanie stężenia witaminy D w postaci 25(OH)D powinno być wykonywane wyłącznie po skontaktowaniu się z lekarzem. Nie jest konieczne rutynowe oznaczanie poziomu witaminy D i jej metabolitów w surowicy u pacjentów bez istotnych objawów jej deficytu lub w grupie osób nieobciążonych ryzykiem jej niedoboru. Ponadto oznaczenie wspomnianego metabolitu nie jest wymagane przed rozpoczęciem przyjmowania suplementów z witaminą D, ani w jego trakcie.
Ocena stężenia 25(OH)D jest jednym z kluczowych badań wykorzystywanych w diagnostyce zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej oraz w wielu innych sytuacjach klinicznych, natomiast decyzję o jego zasadności zawsze podejmuje lekarz prowadzący. W chorobach takich jak zespoły złego wchłaniania, pierwotna nadczynność przytarczyc, przewlekłe choroby nerek czy zapalne jelit należy oznaczyć witaminę D metodami laboratoryjnymi. Badanie to może być również przydatne w zaburzeniach metabolizmu witaminy D oraz fosforanów.
Jak przygotować się na badanie poziomu witaminy D?
Przygotowując się na badanie witaminy D pacjent nie musi spełnić żadnych dodatkowych wymagań. Oznaczenie stężenia 25(OH)D wykonywane jest w pobranej krwi żylnej, bez wpływu na porę pobrania krwi oraz tego, czy pacjent był na czczo. Stopień zaopatrzenia organizmu w witaminę D odzwierciedla syntezę skórną oraz jej podaż doustną.
Jakie są normy witaminy D? Jaki jest koszt badania witaminy D?
Za odpowiedni poziom witaminy D w postaci 25(OH)D we krwi uważa się 30-50 ng/ml. Natomiast groźny niedobór witaminy D rozpoznawany jest przy wartościach poniżej 10 ng/ml. Zakres 10-20 ng/ml określa się jako niskie stężenie witaminy D, a 20-30 ng/ml jako stężenie suboptymalne.
Koszt badania witaminy D, a konkretnie jej metabolitu 25(OH)D jest różny i uzależniony od laboratorium, w którym został wykonany. Najczęściej cena za diagnostykę witaminy D waha się między 70 a 90 zł.
Badania naukowe - działanie witaminy D
Czy witamina D odpowiada tylko za zdrowe kości? Dotychczas uważano, że podstawowymi funkcjami witaminy D3 są homeostaza wapniowo-fosforanowa oraz prawidłowy rozwój kości. Natomiast dostępne badania wskazują na jej wielokierunkowy profil działania, który ma wpływ na schorzenia układu sercowo-naczyniowego, cukrzycę, choroby autoimmunologiczne czy neurologiczne oraz nowotwory, powiązane z niewystarczającym stężeniem witaminy D.
Dokonano tego dzięki badaniom naukowym przeprowadzonym przez Stumpf’a i jego współpracowników, które opublikowano w 1979 roku. Wykazano w nich obecność receptorów witaminy D w tkankach i narządach poza kostną, co potwierdza jej wielokierunkowe działanie biologiczne w organizmie człowieka. Pod koniec XX wieku, w momencie odkrycia powszechności występowania 1-alfa-hydroksylazy, zrozumiano, że witamina D jest również regulatorem czynności wydzielniczej narządów takich jak: trzustka, nadnercza, tarczyca, przytarczyce, układu immunologicznego i krwiotwórczego.
Witamina D a cukrzyca
Jaki ważna jest suplementacja witaminy D? Jaki jest wpływ witaminy D na cukrzycę? Wyniki opublikowanych badań wskazują na dodatnią korelację między suplementacją witaminy D w dzieciństwie a zmniejszonym ryzykiem wystąpienia cukrzycy typu 1. Inne wyniki naukowe sugerują, że suplementacja witaminy D u osób z niedawno rozpoznaną cukrzycą typu 2 poprawia wydzielanie do organizmu insuliny oraz wpływa na lepszą tolerancję glukozy.
Witamina D a inne choroby
Ponadto w przypadku chorób sercowo-naczyniowych wykazano dodatni związek między niedostatecznym poziomem witaminy D, a występowaniem nadciśnienia tętniczego oraz zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych. Udowodniono także wpływ witaminy D na występowanie niektórych nowotworów poprzez regulację ekspresji genów odpowiadających za proces komórkowej proliferacji, różnicowania, apoptozy i angiogenezy. Wyniki badań epidemiologicznych sugerują związek między niskim poziomem witaminy D wśród rasy kaukaskiej, a częstszym występowaniem chorób autoimmunologicznych na obszarach o mniejszym nasłonecznieniu.
Poziom witaminy D3 u Polaków - podsumowanie
Dotychczas opublikowane badania naukowe wskazują, że liczna populacja Polaków zmaga się z niskim poziomem witaminy D. Jest to problem powszechny, a zarazem poważny, który dotyka też populację pediatryczną. W związku ze znacznymi niedoborami witaminy D wśród najmłodszych i jego skutkami zdrowotnymi wskazana jest jej suplementacja. Wydaje się to bardzo istotne, z uwagi na rolę jaką pełni witamina D w naszym organizmie. Jej niedostateczny poziom zwiększa ryzyko wystąpienia powikłań kostnych, cukrzycy czy chorób sercowo-naczyniowych.
Zapraszamy do kontaktu, umów się na badanie witaminy D – Centrum medyczne Ursus
MILMEDICA Centrum Medyczne
polecane artykuły
Jak liczymy tygodnie ciąży?
MILMEDICA Centrum Medyczne Okres ciąży to piękny i ekscytujący czas dla przyszłych rodziców. Wiele kobiet zadaje sobie jednak pytanie, jak obliczyć wiek ciąży oraz jaka
Przeziębienie w ciąży – jak sobie poradzić?
MILMEDICA Centrum Medyczne Katar, gorączka, drapanie w gardle czy ogólne rozbicie organizmu to podstawowe objawy przeziębienia. Infekcje wirusowe mogą przytrafić się również kobietom w ciąży.
Kiedy najlepiej zrobić USG 3D/4D?
MILMEDICA Centrum Medyczne Zastanawiasz się, kiedy wykonać USG 3D w ciąży, a kiedy USG 4D? Jaki jest najlepszy czas na USG 3D? Technologia USG 3D/4D
Co to jest USG 3D/4D?
MILMEDICA Centrum Medyczne Badanie USG to nieinwazyjna metoda diagnostyczna, która pozwala na zobrazowanie narządów wewnętrznych oraz rozwijającego się dziecka przy pomocy fali ultradźwiękowej. USG 3D
Pierwsze objawy ciąży – kiedy występują i jak je rozpoznać?
MILMEDICA Centrum Medyczne Planujesz zajście w ciążę i zastanawiasz się, kiedy pojawiają się objawy ciąży? Jakie są wczesne oznaki ciąży i na co już w
Prywatne prowadzenie ciąży w 2025 – koszt i zakres opieki
MILMEDICA Centrum Medyczne Decyzja o prywatnym prowadzeniem ciąży wiąże się z tym, że należy zaplanować wydatki na ciążę. Cena prywatnej opieki ciążowej może być zróżnicowane
Bibliografia
Brannon PM, Yetley EA, Bailey RL, Picciano MF: Overview of the conference “Vitamin D and Health in the 21st Century: an Update”. Am J Clin Nutr 2008; 88:483S–90S.
Holick M: Vitamin D deficiency. N. Engl. J. Med. 2007; 357:266-281.
Stumpf WE, Sar M, Reid FA i wsp.: Target cells for 1,25-dihydroxyvitamin D3 in intestinal tract, stomach, kidney, skin, pituitary, and parathyroid. Science 1979; 206:1188-1190.
Carter GD, Carter CR, Gunter E i wsp.: Measurement of vitamin D metabolites: an international perspective on methodology and clinical interpretation. J Steroid Biochem Mol Biol 2004; 89–90:467–71.
Hollis BW, Wagner CL, Drezner MK, Binkley NC: Circulating vitamin D3 and 25-hydroxyvitamin D in humans: an important tool to define adequate nutritional vitamin D status. J Steroid Biochem Mol Biol 2007; 103:631-634.
Bouvard B, Annweiler C, Salle A i wsp.: Extraskeletal effects of vitamin D: facts, uncertainties and controversies. Joint Bone Spine 2011; 78:10-16.
Heaney RP, Dowell MS, Hale CA, Bendich A. Calcium absorption varies within the reference range for serum 25-hydroxyvitamin D. J Am Coll Nutr 2003; 22:142-146.
Mathieu C, Gysemans C, Giulietti A, Bouillon R. Vitamin D and diabetes. Diabetologia 2005; 48:1247–57.
Wang TJ, Pencina MJ, Booth SL i wsp.: Vitamin D deficiency and risk of cardiovascular disease. Circulation 2008; 117:503–11.
Kuryłowicz A, Bednarczuk T, Nauman J: Wpływ niedoboru witaminy D na rozwój nowotworów i chorób autoimmunologicznych. Pol J Endocrinol 2007; 58:140-152.
Napiórkowska L, Franek E: Rola oznaczania witaminy D w praktyce klinicznej. Chor. Serca Naczyn 2009; 6(4):203-210.
Grant WB, Garland CF: The association of solar ultraviolet B (UVB) with reducing risk of cancer: Multifactorial ecologic analysis of geographic variation in age-adjusted cancer mortality rates. Anticancer Res. 2006; 26:2687–2699.
Hollick MF, Chen TC. Vitamin D deficiency a worldwide problem with health consequences. Am J Clin Nutr. 2008; 87:10805–68.
Płudowski E., Kryśkiewicz E., Karczmarewicz: Zasady suplementacji i standardy oceny zapotrzebowania organizmu w witaminę D w świetle jej działania plejotropowego. Post Nauk Med 2012, 3:265-272.
Buczkowski K, Chlabicz S, Dytfeld J i wsp.: Wytyczne dla lekarzy rodzinnych dotyczące suplementacji witaminy D. Forum Medycyny Rodzinnej 2013; 7:55-58.
https://ptmr.info.pl/wp-content/uploads/2020/09/Zasady-suplementacji-i-leczenia-witamina-D-%E2%80%93-nowelizacja-2018-r.-2018.pdf (dostęp on-line: październik 2023).
https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/62906,witamina-d (dostęp on-line: październik 2023).
https://vitapedia.pl/witamina-d (dostęp on-line: październik 2023).